1 LIIFYO CAD IYO 2 LIIFYO LIILA OO HURDI AH

                                                               LIIFYO CAD

liifyada caddi way leeyihiin garaaro wayna sameeyaan xirmooyin ama xirmooyin ayey isku raac san yihiin nudahaasi maliil samaan (ASTAANA UMA AHA) marbase haddii nudahaasi garaaro leeyihiin , waxa jirta in ay liilsaami karaan iyada oo aan liifyadoodu dilaacin 

 

                                              LIIFYADA   LIILSAN   EE HURDIGA AH;

LIIFYADANI waa  kuwo mid mid u socda oo farcama, waxayna ka sameysan yihiin waxyaabo aad u liilsama, waxay na ilaa xad ogolaadan in ay kala jiidmaan 

  A)  LIIFYADA CAD

  B)  LIIFYADA LIILSAMA  EE HURDIGA AH 

                                           NOOCADA NUDAHA  ISKU XIDHAYAASHA AH 

labada nooc ee leefyada  ah ee aynu soo dhiganay waxay KASAMAYS MA SHANTA NOOC EE NUDAHA ISKU XIDHAYAASHA AH 1, NUDAHA DABEC SAN EE ISKU XIDHAYAASHA AH 

2, NUDAHA DUXDA AH ; 3, NUDAHA LIIFSAN ; 4, NUDAHA LAFTA AH , IYO ;  5, CARJAWDA AH 

nudaha dabec san ee isku xidhayaasha , nudahani waxay ka kooban yihiin liifyo dabecsan oo sida shabaqa ah (SHEBEG) waxana ku jira liifyada liilma tan cad iyo tanhurdiga ah  labaduba. inta badan waxa ku jira kooxo yaryar oo ah unugyo filqan oo dux ah , waxaana dhex mara nudaha , xidido dhiig iyo dareen wadayaal . sida caadiga ah kuma badna haddii aanay nudahaas istaaban nude kale oo firfircoon .

nudahaasi waxay sameeyaan maqaar ifgudbiye ah .nudahaas waxa si fudud loogu arki karaa duxda 

iyo muruqyada dhexdooda , waxayna nuda haasi isku xidhaan jirka, haddii aanu isku xidhkaasi ahayn mid xoog u baahan 

                                                       NUD DUX AH

nuddani waxay isu eg yihiin nudaha debecsan ee isku.xirayaasha ah ee aan soo dhiganay. hase yeeshee meelaha u dhexeeya shabaqa waxa buuxiya ama kabuuxa unugyo dux ah. nuddaas duxda ahi waxay qabataa saddex hawlood oo gaar u ah . 

1) waxay sameysaa cunto kayd ah oo jirku qaadan karo marka uu ubaahdo 

2) nuddani waxay tahay kul ama tabiye waxay na jirka ku gargaartaa in aanu kulku lumin . markaas duxda waxay jirka utahay buste ka hooseeya maqaarka 

3) nudda duxda ahi waxay ilaalisaa xubnaha jilicsan ee jirka sida indhaha iyo kelyaha 

Kaalinta Dhaqaalaha ee Bulshada Soomaaliyeed: Falanqeyn ku Saleysan Fursadaha Horumarka iyo Caqabadaha Taagan

Hordhac

Soomaaliya waa dal leh taariikh dhaqaale oo qani ah, balse si weyn ugu dhibtooday xasillooni darro siyaasadeed iyo dhaqaale tan iyo burburkii dowladdii dhexe ee 1991. Si kastaba ha ahaatee, muddooyinkii dambe waxaa isa soo taraya dadaallada dib loogu soo celinayo dhaqaalaha dalka, iyadoo ay jiraan fursado badan oo aan wali si dhab ah loo adeegsan. Warbixintan waxay falanqeynaysaa kaalinta dhaqaalaha ee bulshada Soomaaliyeed, waxayna iftiiminaysaa fursadaha horumarka iyo caqabadaha horyaalla.

Ujeedada Warbixinta:

In la caddeeyo kheyraadka iyo awoodda dhaqaale ee Soomaaliya leedahay

In la garto caqabadaha hor istaagan kobaca dhaqaalaha

In la soo jeediyo talooyin ku saleysan xalka waara ee horumar dhaqaale

Hab-raaca:

Warbixintan waxa ay ku saleysan tahay dib-u-eegis qoraallo cilmiyeed, warbixino hay’adeed (sida kuwa IMF, World Bank, iyo hay’adaha gudaha), iyo xog ururin guud oo laga helay ilo furan. Qaab-dhismeedka falanqaynta waxa uu ku saleysan yahay aragtiyo dhaqaale oo aasaasi ah iyo tusaalayaal ka jira gudaha dalka.

Natiijooyinka:

Soomaaliya waxay leedahay kheyraad aan la gaarin sida badda hodanka ah, dhul beereed, iyo xoolo nool oo tayo sare leh

Ganacsiga yaryar iyo lacagaha xawaaladaha ayaa ah laf-dhabarta dhaqaalaha gudaha

Waxaa jira koboc muuqda oo ka jira magaalooyinka waaweyn, gaar ahaan ganacsiga iyo adeegyada

Falanqeyn:

Inkasta oo ay jiraan horumarro, waxaa jirta caqabad ah in fursadahan aysan u furan dhammaan qaybaha bulshada. Amni darro, musuqmaasuq, nidaam maamul oo daciif ah, iyo adeegyo dadweyne oo liita ayaa caqabad ku ah kobaca dhaqaalaha. Waxaa intaa dheer, dhaqaalaha dalku wuxuu aad ugu tiirsan yahay lacagaha dibadda laga soo diro, taas oo keenta nuglaansho marka ay jiraan dhibaatooyin caalami ah.

Gunaanad:

Warbixintani waxay muujinaysaa in dhaqaalaha Soomaaliya uu leeyahay fursado badan oo horumarineed, hase yeeshee ay jiraan caqabado waaweyn oo u baahan in si nidaamsan loo wajaho. Horumarka dhaqaalaha wuxuu si toos ah ugu xiran yahay xasilloonida siyaasadeed iyo xoojinta hay’adaha dowladda.

Talooyin:

1. In la sameeyo siyaasad dhaqaale oo cad oo mudnaanta siisa wax soo saarka gudaha

2. In la maalgeliyo kaabayaal dhaqaalaha sida waddooyinka, korontada iyo dekedaha

3. In la dhiirrigeliyo ganacsatada yaryar iyo farsamada gacanta

4. In la xaqiijiyo nidaam cadaalad ah oo lagu maareeyo hantida qaranka

5. In laga shaqeeyo nabad waarta si loo soo jiito maalgashiga gudaha iyo dibadda

Tixraac Kooban:

World Bank (2023). Somalia Economic Update.

IMF (2022). Somalia Country Report.

UNDP Somalia (2021). Private Sector Development in Somalia.

Heritage Institute for Policy Studies (2020). Economic Growth and Governance in Somalia.